AUTONOMIA NO ESPAÇO URBANO DE CAMPUS UNIVERSITÁRIO: UMA REVISÃO SISTEMÁTICA DE LITERATURA COM FOCO NO ACESSO A EDUCAÇÃO DE USUÁRIOS PCDS

A SYSTEMATIC REVIEW OF LITERATURE FOCUSING ON THE ACCESS CONDITION OF EDUCATION FOR USERS WITH DISABILITIES

Autores

  • Joiciane Santos Universidade Federal de Alagoas
  • Thaisa Sampaio Sarmento Universidade Federal de Alagoas

Palavras-chave:

Acessibilidade, Percepção dos usuários, Campus universitário

Publicado

2025-09-16

Downloads

Downloads

Não há dados estatísticos.

Edição

Seção

Artigos

Resumo

Os campi universitários recebem diariamente muitas pessoas com diferentes habilidades. Esses espaços necessitam ser acessíveis para que todas as pessoas possam usufrui-los de forma segura, confortável e autônoma. O artigo apresenta uma Revisão Sistemática de Literatura pelo método Cochrane, que visa obter dados sobre a pesquisa em acessibilidade em campi universitário, com foco no uso e na percepção de usuários. As buscas ocorreram nas bases Web of Science e Scopus, e apontaram achados relevantes em 33 artigos nos últimos cinco anos. Os resultados apontam para um maior número de pesquisas que abordam a experiência dos usuários nos últimos anos. Apesar de haver mais acesso a educação superior de pessoas com deficiência, a infraestrutura física e de recursos tecnológicos ainda é escassa, concluindo a necessidade de maior integração entre pesquisas técnicas e pesquisas com usuários reais, a fim de reduzir as lacunas ainda existentes na efetivação da educação inclusiva.

Biografia do Autor

Joiciane Santos, Universidade Federal de Alagoas

Mestra pelo Programa de Pós-Graduação em Arquitetura e Urbanismo (PPGAU) - Dinâmicas do Espaço Habitado (DEHA) da Universidade Federal de Alagoas (UFAL), 2024; Pós-graduada em Arquitetura e Design de Interiores pela FACUMINAS, 2024; e Graduada em Arquitetura e Urbanismo pela UFAL, 2022. Membro do grupo de pesquisa Interseções entre Design e Ambiente Construído (IDEA), seus interesses acadêmicos e profissionais incluem Arquitetura e Design de Interiores, Acessibilidade Integral, Ergonomia do Ambiente Construído, Projetos de Edificações Universitárias, sobre Cidade e Ambientes da Saúde. Suas pesquisas também exploram temas como Percepção, Psicologia Ambiental e Neuroarquitetura, buscando integrar a experiência humana com o ambiente construído de forma mais eficaz e inclusiva.

Thaisa Sampaio Sarmento, Universidade Federal de Alagoas

Graduada em Arquitetura e Urbanismo pela Universidade Federal de Alagoas em 2002, Mestre em Arquitetura e Urbanismo pelo Programa Dinâmicas do Espaço Habitado da Universidade Federal de Alagoas em 2005. Doutora em Design pela Universidade Federal de Pernambuco em 2017, com estágio de pesquisa doutoral no LEAS da Unina - Università Frederico II de Nápolis, Itália. Foi docente efetiva do Curso de Arquitetura e Urbanismo da UFAL Campus Arapiraca de 2006 a 2013. Desde 2014 é docente efetiva da Universidade Federal de Alagoas. Atua na Faculdade de Arquitetura e Urbanismo da UFAL, Campus A. C. Simões em Maceió, lecionando nos cursos de graduação em Design, em Arquitetura e Urbanismo, e no Programa de Pós-Graduação em Arquitetura e Urbanismo (PPGAU/UFAL). Sua carreira tem atuações em ensino, pesquisa, extensão e gestão universitária. É líder do grupo de pesquisa IDEA - Interseções entre Design e Ambiente Construído da UFAL e pesquisadora da Rede DASMind-Unicamp e do CCTE Cin/UFPE. É membro do Comitê Técnico - Ergonomics and Design for All da IEA - International Ergonomics Human Factors Association. Realiza pesquisas em Arquitetura e Design, com ênfase em Acessibilidade, Ergonomia do Ambiente Construído, Design de Interiores, Ambientes e edificações escolares, com publicações de artigos, capítulos e livros nessas áreas de pesquisa. Participa como avaliadora de comitês científicos de revistas nacionais e congressos nacionais sobre Design, Projeto de Arquitetura, Ergonomia do Ambiente Construído e Acessibilidade, dentre eles o ENEAC, o Congresso da Abergo, o ErgoDesign e USIHC, Seminário Projetar e ENCAC.

Como Citar

Santos, J., & Sarmento, T. (2025). AUTONOMIA NO ESPAÇO URBANO DE CAMPUS UNIVERSITÁRIO: UMA REVISÃO SISTEMÁTICA DE LITERATURA COM FOCO NO ACESSO A EDUCAÇÃO DE USUÁRIOS PCDS: A SYSTEMATIC REVIEW OF LITERATURE FOCUSING ON THE ACCESS CONDITION OF EDUCATION FOR USERS WITH DISABILITIES. Interfaces Científicas - Educação, 13(1), 384–401. Recuperado de https://periodicos.grupotiradentes.com/educacao/article/view/12855

Referências

ARELLANA, J.; SALTAREUN, M.; LARRAÑAGA, A.; ALVAREZ, V.; HENAO, C. Caminhabilidade urbana considerando as percepções dos pedestres sobre o ambiente construído: uma revisão de 10 anos e um estudo de caso em uma cidade de médio porte na América Latina. Transport Reviews, v. 40, p. 183–203, 2020

ASSOCIAÇÃO NACIONAL DE UNIVERSIDADES PARTICULARES - ANUP. Cresce o número de estudantes com deficiência matriculados no ensino superior. anup.notícoas. Brasília/DF. Acesso em: 19 de agosto. 2024. Disponível em: https://anup.org.br/noticias/cresce-o-numero-de-estudantes-com-deficiencia-matriculados-no-ensino-superior/

BAOBEID, Abdulla, KOÇ, Muammer; AL-GHAMDI, Sami G. Walkability and Its Relationships With Health, Sustainability, and Livability: Elements of Physical Environment and Evaluation Frameworks. Frontiers in Built Environment, 2021. https://doi.org/10.3389/fbuil.2021.721218

BELTRÃO, Ana Maria de Figueirêdo; ALVES, Rosiane Pereira; MARTINS, Laura Bezerra. Acessibilidade e Inclusão de Pessoas com Deficiência no Ensino Superior. IX Encontro Nacional de Ergonomia do Ambiente Construído e X Seminário Brasileiro de Acessibilidade Integral. Santa Maria/RS. Out. 2022, vol. 10 num. 4, p.2. DOI: 10.5151/eneac2022-072. Acesso em: 04 de jan. 2023. Disponível em: https://www.proceedings.blucher.com.br/article-details/acessibilidade-e-incluso-de-pessoas-com-deficincia-no-ensino-superior-37862

CUSHLEY, Laura N.; GALWAY, Neil; CURRAN, Katie; PETO, Tunde. Navigating the unseen city: town planners, architects, ophthalmic professionals, and charity opinions on navigating the built environment with a visual impairment. International Journal of Environmental Research and Public Health, 2022.

DUARTE, Cristiane Rose. Intervention Publique et Dynamique Sociale dans la Production d'un Nouvel Espace de Pauvreté Urbaine: Vila Pinheiros, à Rio de Janeiro. [tese de doutorado] Université Paris 1, 1993.6

EGILSON, Snæfríður Þóra; ÍSLANDS JÓNASDÓTTIR, Háskóli; SIGRÚN, Kristín; AKUREYRI, Háskólinn. Algild Hönnun: Leiðarljós Að Jafnræði Og Tækifærum Til Samfélagsþátttöku. Tímarit um uppeldi og menntun, 2021. Doi.org/10.24270/tuuom.2021.30.10

FERNÁNDEZ, Pablo Vidal. El portal web de la universidad pública ecuatoriana: Hacia el equilibrio entre accesibilidad, posicionamiento y usabilidade. Revista Científica de Estrategias, Tendencias e Innovación en Comunicación, 2023. Doi.org/10.6035/2174-0992

FONSECA, F.; FERNANDES, E.; RAMOS, R. Cidades caminháveis: usando o método da rede pedonal inteligente para avaliar uma rede pedonal em Guimarães, Portugal. Sustainability, v. 14, n. 10306, p. 1–23, 2022. DOI: 10.3390/su141610306.

GUEVARA-QUINCHÚA, Yaqueline; FRANCEL, Andrés. Evaluación del espacio público para personas con movilidad reducida. Ibagué, Colombia. Cidades, Comunidades e Territórios, 2023.

GRECO, Alessandro; GIACOMETTI, Valentina; BIFANO, Elisa. Inclusive path through Pavia: a study to link the Langobardic heritage. IOS Press, 2022.

KIM, Eun Jung; JIN, Suin. Walk Score and neighborhood walkability: a case study of Daegu, South Korea. International Journal of Environmental Research and Public Health, 2023.

INSTITUTO NACIONAL DE ESTUDOS E PESQUISAS EDUCACIONAIS ANÍSIO TEIXEIRA - INEP. Ingresso por cotas aumentou 167% nas universidades. Brasília: GOV.COM, 2023. Acesso em: 19 de ago. de 2024. Disponível em: https://www.gov.br/inep/pt-br/assuntos/noticias/censo-da-educacao-superior/ingresso-por-cotas-aumentou-167-nas-universidades#:~:text=J%C3%A1%20o%20Censo%20da%20Educa%C3%A7%C3%A3o,mais%20recente%20publicada%20pelo%20Instituto.

JARDIM, Bruno; NETO, Miguel de Castro; BARRIGUINHA, André. A street-point method to measure the spatiotemporal relationship between walkability and pedestrian flow. Computers, Environment and Urban Systems, ELSEVIER, 2023.

JÓNASDÓTTIR, Sigrún Kristín; EGILSON, Snæfríður Þóra; POLGAR, Jan. Services, systems and policies shaping the built environment for people with mobility impairments. Journal of Disability Research, 2020.

MAGALHÃES, Jefferson Ramon Lima; PORTUGAL, Licinio da Silva. Ambiente construído e a caminhada entre os idosos: uma revisão sistemática. Revista Transporte y Território, 2022.

NAKAMURA, Kazuki. The relationship between walkability and QOL outcomes in residential evaluation. ELSEVIER: Cities, 2022. https://doi.org/10.1016/j.cities, 2022.104008

OLIVEIRA, Anne Carolyne; LIMA, Gustavo Lucas; ALVES, Jaciellen de França;

UNIVERSIDADE FEDERAL DE ALAGOAS. Pro-Reitoria Estudantil. Perfil socioeconômico e cultural dos(as) estudantes da UFAL. Maceió: EDUFAL, 2020. E-book (179 p.). (Coleção UFAL e políticas públicas de gestão em educação superior). ISBN 978-65-5624-001-5.

PEREIRA, Mauro F.; VALE, David S.; SANTANA, Paula. Is walkability equitably distributed across socio-economic groups? – A spatial analysis for the Lisbon metropolitan área. ELSEVIER Journal of Transport Geography, 2023. https://doi.org/10.1016/j.jtrangeo.2022.103491

PINTO, G. A.; BUFFA, E. Arquitetura e educação: campus universitários brasileiros. São Carlos: EdUFSCar, 2009.

RAMAKRESHNAN, Logaraj; FONG, Chng Saun; SULAIMAN Nik Meriam; AGHAMOHAMMADI, Nasrin. Motivations and built environment factors associated with campus walkability in the tropical settings. ELSEVIER -Science of the Total Environment, 2020. D oi.org/10.1016/j.scitotenv.2020.141457

SAMIMI, Paniz Mousavi; MOUSAPOUR, Baharak; ASLI, Afsaneh Alizadeh; PATIAR, Afshin. Built environment usability and freshmen’s coping skills: the mediating effect of place attachment. Architectural Science Review, 2023. Doi=10.1080/00038628.2023.2240291

SILVA, A.; RUIZ-PADILLO, A.; CASSEL, D.; MENNA, R.; NODARI, C. Ferramenta multicritério para inspeção de nível de segurança em ciclovias: um estudo de caso brasileiro. Case Studies on Transport Policy, v. 9, p. 1696–1706, 2021

SHACH‐PINSLY, Dalit; BINDREITER, Stefan; PORAT; Idan; SUSSMAN, Shai; FORSTER, Julia; RINNERTHALER, Michael. Multiparametric Analysis of Urban Environmental Quality for Estimating Neighborhood Renewal Alternatives. Urban Planning, 2021. https://doi.org/10.17645/up.v6i4.4405

SHIN, W. et al. Os efeitos dos ambientes de pedestres nos comportamentos de caminhada e na percepção da segurança dos pedestres. Sustainability, v. 13, 8728, 2021

TUAN, Yi-Fu. Espaço e lugar: a perspectiva da experiência. São Paulo: Difel, 1983

VAN ECK, NJ; L. WALTMAN. 2013. Visualizador VOS. Universidade de Leiden Centro de Estudos de Ciência e Tecnologia (CWTS). Leiden, Holanda: Universidade de Leiden.

VERMA, Ira. Universal Design 2021: From Special to Mainstream Solution. Studies in Health Technology and Informatics, [S.l.], v. 282, p. 1-6, 2021. DOI: https://doi.org/10.3233/SHTI210001.

XIAO, Weiye; WEI, Yehua Dennis. Multiscale Analysis of Urban Walkability and Pedestrians’ Destination Choice. ASCE Case Study, 2021. https://doi.org/10.1061/(ASCE)UP.1943-5444.0000638

ZHANG, Xuan; MU, Lan. The perceived importance and objective measurement of walkability in the built environment rating. SAGE - Urban Analytics and City Science, 2019. D doi.org/10.1177/2399808319832305

ZUMELZU, Antonio; ESTRADA; Mariana; MOYA, Marta; TROPPA, Jairo. Experiencing Public Spaces in Southern Chile: Analysing the Effects of the Built Environment on Walking Perceptions. Int. J. Environ. Res. Public Health, 2022. https://doi.org/10.3390/ijerph191912577